जीवनसत्त्वे
जीवनसत्त्वे अशी सेंद्रिय संयुगे आहेत, जी थोड्या प्रमाणात असू शकतात परंतु आपल्या शरीराच्या योग्य कार्यासाठी अत्यंत आवश्यक असतात. हे आपल्याला अन्नातून मिळते. आपले शरीर स्वतः किंवा कमीत कमी प्रमाणात जीवनसत्त्वे बनवत नाही, म्हणून अन्न त्यांची कमतरता भरून काढते.
प्रस्तावना
- सामान्य चयापचय कार्ये राखण्यासाठी आहारात कमी प्रमाणात आवश्यक सेंद्रीय संयुगे 'जीवनसत्त्वे' म्हणून ओळखली जातात.
- अनेक जीवनसत्त्वे (किंवा) coenzymes मध्ये रूपांतरित होण्याचे कार्य करतात; ते ना उर्जा पुरवतात ना ऊतकांमध्ये सामावले जातात.
- हे शरीरातील जैव-रासायनिक प्रक्रियांचे नियमन देखील करतात.
जीवनसत्त्वे दोन गटांमध्ये विभागली जातात
- मेद-विद्रव्य जीवनसत्त्वे (ए, डी, ई, के). हे यकृत पेशींमध्ये समृद्ध आहेत.
- पाण्यात विरघळणारे जीवनसत्त्वे (सी, बी-कॉम्प्लेक्स). हे पेशींमध्ये खूप कमी प्रमाणात असतात.
मेद -विद्रव्य जीवनसत्त्वे
व्हिटॅमिन ए
- व्हिटॅमिन एला 'रेटिनॉल' असेही म्हणतात.
- शरीराचे बाह्य त्वचा(epithelium ) निरोगी ठेवण्यासाठी आवश्यक आहे. डोळ्यांच्या रंगद्रव्यामध्ये रोडोप्सिनच्या निर्मितीसाठी हे जीवनसत्व आवश्यक आहे. हे जीवनसत्व दृष्टी, हाडांचा विकास आणि शारीरिक वाढीसाठी उत्तेजक म्हणून काम करते.
- कमतरता रोग: रात्री अंधत्व, डोळे लाल होणे (Exophthalmia), लॅक्रिमल ग्रंथींचा र्हास.
- स्रोत: दूध, अंडी, चीज, हिरव्या भाज्या इ.
व्हिटॅमिन डी
- व्हिटॅमिन डीला 'कॅल्सीफेरॉल' असेही म्हणतात.
- असे मानले जाते की हे जीवनसत्व आपल्याला रोगांपासून वाचवते. व्हिटॅमिन डी देखील थकवा, स्नायू कमकुवतपणा, हाडे दुखणे आणि नैराश्य टाळण्यासाठी उपयुक्त असल्याचे म्हटले जाते. असा दावा केला जातो की व्हिटॅमिन डी देखील आपल्या वृद्धत्वामुळे होणाऱ्या बदलांपासून आपले संरक्षण करते. आणि, हे कर्करोगापासून देखील संरक्षण करते.
- कमतरता रोग: मुलांमध्ये रिकेट्स, प्रौढांमध्ये ऑस्टियोमॅलेशिया.
- स्त्रोत: मासे तेल, दूध, अंडी
व्हिटॅमिन ई
- व्हिटॅमिन ई ला 'टोकोफेरोल' असेही म्हणतात.
- कमतरता रोग: वंध्यत्व पोषण न्यूक्लियर डिस्ट्रॉफी, हृदयाच्या स्नायूंचे न्यूरोसिस.
- स्रोत: पाने भाज्या, दूध, लोणी, वनस्पती तेल इ.
व्हिटॅमिन के
- व्हिटॅमिन के ला 'अँटी हेमोरॅजिक' म्हणूनही ओळखले जाते.
- कमतरता रोग: रक्त जमा होणे प्रतिबंधित आहे, सतत रक्तस्त्राव होतो.
- स्रोत: टोमॅटो, हिरव्या भाज्या देखील आतड्यांमध्ये तयार होतात
पाण्यात विरघळणारे जीवनसत्त्वे
व्हिटॅमिन 'बी कॉम्प्लेक्स': व्हिटॅमिन बी कॉम्प्लेक्स हे बी 1, बी 2, बी 3, बी 5, बी 6, बी 7, बी 9 आणि बी 12 चे मिश्रण आहे.
व्हिटॅमिन बी 1
- व्हिटॅमिन बी 1 ला थायमिन म्हणून देखील ओळखले जाते.
- कमतरता रोग: बेरी बेरी रोग जो पायांवर परिणाम करतो.
- स्रोत: भुईमूग, तीळ, सुक्या मिरची, न सुटलेले मसूर इ.
व्हिटॅमिन बी 2
- व्हिटॅमिन बी 2 ला रिबोफ्लेविन असेही म्हणतात.
- कमतरता रोग: गडद लाल जीभ, त्वचारोग, चेलोसिस तोंडाच्या आणि ओठांच्या कोपऱ्यात उद्भवते.
- स्रोत: यीस्ट, यकृत, मांस, हिरव्या भाज्या, दूध
व्हिटॅमिन बी 3
- व्हिटॅमिन बी 3 ला पेंटोथेनिक ॲसिड म्हणूनही ओळखले जाते.
- कमतरता रोग: पाय जळणे.
- स्रोत: मांस, शेंगदाणे, बटाटे, टोमॅटो, पालेभाज्या
व्हिटॅमिन बी 5
- व्हिटॅमिन बी 5 निकोटीनिक ॲसिड म्हणून देखील ओळखले जाते.
- कमतरता रोग: पेलाग्रा, त्वचारोग, अतिसार.
- स्रोत: मांस, दूध, शेंगदाणे, ऊस, टोमॅटो
व्हिटॅमिन बी 6
- व्हिटॅमिन बी 6 ला पायरीडोक्सिन असेही म्हणतात.
- कमतरता रोग: त्वचारोग आणि आक्षेप.
- स्रोत: यकृत, मांस, तृणधान्ये
व्हिटॅमिन बी 7
- व्हिटॅमिन बी 7 ला बायोटिन (व्हिटॅमिन एच म्हणून देखील मानले जाते) म्हणून ओळखले जाते.
- कमतरता रोग: त्वचारोग, रक्तातील कोलेस्टेरॉल वाढते, केस गळणे आणि अर्धांगवायू.
- स्त्रोत: मांस, अंडी, यकृत, दूध
व्हिटॅमिन बी 9
- व्हिटॅमिन बी 9 ला फोलिक ॲसिड म्हणूनही ओळखले जाते.
- कमतरता रोग: अशक्तपणा, जीभ जळजळ, गॅस्ट्रोइंटेस्टाइनल विकार.
- स्रोत: शतावरी, एवोकॅडो, ब्रुसेल्स स्प्राउट्स आणि पालक आणि लेट्यूस सारख्या हिरव्या भाज्या.
व्हिटॅमिन बी 12
- व्हिटॅमिन बी 12 ला 'सायनो-कोबालामाइन' असेही म्हणतात.
- व्हिटॅमिन बी 12 रक्ताभिसरण प्रणाली आणि मज्जासंस्था निरोगी ठेवण्यास मदत करते.
- कमतरता रोग: घातक अशक्तपणा, हायपरग्लेसेमिया.
- स्त्रोत: मांस, यकृत, दूध
व्हिटॅमिन सी
- व्हिटॅमिन सीला 'एस्कॉर्बिक ॲसिड ' असेही म्हणतात.
- व्हिटॅमिन सी चे अँटिऑक्सिडंट घटक देखील आपल्या फुफ्फुसांना स्वच्छ करण्यात महत्वाची भूमिका बजावतात. जखम भरणे - व्हिटॅमिन सी एक उत्तम उपचारक आहे. व्हिटॅमिन सीच्या मदतीने त्वचेच्या जखमा लवकर भरतात. जरी शरीरात प्रतिकारशक्ती कमी झाल्यास, ते संक्रमण आणि रोगांचा प्रसार रोखते.
- कमतरता रोग: स्कर्वी, जखम भरण्यास विलंब.
- स्रोत: लिंबू, संत्री, टोमॅटो, लिंबूवर्गीय, मिरपूड, अंकुर
या घटकाची PDF Download करण्यासाठी, येथे क्लिक करा:
जीवनसत्त्वे,Download PDF मराठीमध्ये
To access content in English, click here:
Vitamins-MPSC Study Notes
More From Us:
MPSC Current Affairs 2021: Download in Marathi & English
MPSC GK Study Material: Complete Notes for MPSC Exam [Free]
NCERT Books for MPSC State Exam 2021
Maharashtra Police Bharti 2021 Exam: Complete Study Material/संपूर्ण अभ्यास साहित्य
Daily, Monthly, Yearly Current Affairs Digest, Daily Editorial Analysis, Free PDF's & more, Join our Telegram Group Join Now
Comments
write a comment