केशवानंद भारती केस, केस सारांश, निर्णय, Kesavananda Bharati Case

केशवानंद भारती केस

• केशवानंद भारती यांनी 1970 मध्ये केरळ जमीन सुधारणा कायद्याला आव्हान दिले, ज्याने धार्मिक मालमत्तेच्या व्यवस्थापनावर निर्बंध लादले होते.
• सरकारी हस्तक्षेपाशिवाय धार्मिक मालकीच्या मालमत्तेचे व्यवस्थापन करण्याच्या अधिकाराशी संबंधित कलम 26 अंतर्गत या खटल्याला आव्हान देण्यात आले होते.
• या खटल्याच्या सुनावणीसाठी सर्वोच्च न्यायालयाने 13 न्यायाधीशांच्या खंडपीठाची स्थापना केली होती, जी आतापर्यंतची सर्वात मोठी आहे.
• या प्रकरणामागील प्रश्नात हेही समाविष्ट होते: राज्यघटनेत सुधारणा करण्याचा संसदेचा अधिकार अमर्याद होता का? दुस-या शब्दांत सांगायचं झालं, तर संसदेला राज्यघटनेच्या कोणत्याही भागामध्ये बदल करता येईल, का, तो रद्द करता येईल का?

पार्श्वभूमी

• शंकरी प्रसाद प्रकरण (1951) आणि सज्जन सिंग प्रकरण (1965) मधील निकालांमध्ये दिसून आल्याप्रमाणे सर्वोच्च न्यायालयाने घटनादुरुस्ती करण्यासाठी संसदेला पूर्ण अधिकार दिला.
• दोन्ही प्रकरणांमध्ये न्यायालयाने असा निर्णय दिला होता की कलम 13 मधील "कायदा" या शब्दाचा अर्थ सामान्य विधायी शक्तीचा वापर करताना केलेले नियम किंवा विनियम असा घेतला जाणे आवश्यक आहे आणि कलम 368 अंतर्गत घटक शक्तीचा वापर करताना केलेल्या घटनेतील दुरुस्ती नाही.
• याचा अर्थ संसदेला मूलभूत अधिकारांसह संविधानाच्या कोणत्याही भागामध्ये सुधारणा करण्याचा अधिकार होता.
• परंतु कलम 13 (2) मध्ये असे म्हटले आहे की - "या भागाने (म्हणजे भाग-3) प्रदान केलेला अधिकार काढून घेणारा किंवा काढून घेणारा कोणताही कायदा राज्य करणार नाही आणि या कलमाचे उल्लंघन करून तयार केलेला कोणताही कायदा, उल्लंघनाच्या मर्यादेपर्यंत, निरर्थक असेल."
• तथापि, गोलकनाथ प्रकरणात (1967), सर्वोच्च न्यायालयाने असे सांगितले की संसद मूलभूत अधिकारांमध्ये सुधारणा करू शकत नाही आणि घटनादुरुस्ती करण्याचा अधिकार फक्त संविधान सभेकडे असेल.
• न्यायालयाने असे मानले की कलम 368 मधील दुरुस्ती ही घटनेच्या कलम 13 च्या अर्थामधील "कायदा" आहे आणि म्हणून, जर एखादी दुरुस्ती भाग III द्वारे प्रदान केलेला मूलभूत अधिकार "हरण किंवा संक्षेप" करत असेल तर ती रद्द ठरते.
• गोलकनाथ खटला (1967), आरसी कूपर खटला (1970) आणि माधवराव सिंधिया खटला (1970) मधील सर्वोच्च न्यायालयाच्या निकालांवर परिणाम करण्यासाठी तत्कालीन सरकारने संविधानात मोठ्या सुधारणा केल्या.

सगळ्यात महत्त्वाचे

• 24 वा घटनात्मक (दुरुस्ती) कायदा, 1971- संविधानाच्या कोणत्याही भागामध्ये सुधारणा करण्याचा अधिकार संसदेने स्वतःला दिला होता.
• 25 वा घटनात्मक (दुरुस्ती) कायदा, 1972- मालमत्तेचा अधिकार हा मूलभूत अधिकार म्हणून काढून टाकण्यात आला आहे.

 या घटकाविषयी अधिक माहिती जाणून घेण्यासाठी खाली दिलेली पीडीएफ डाउनलोड करावी:

केशवानंद भारती केस, Download PDF मराठीमध्ये

More From Us:

Maharashtra Static GK 

MPSC Current Affairs 2022: Download in Marathi & English

Important Government Schemes For MPSC 

NCERT Books for MPSC State Exam 2022

Maharashtra State Board Books PDF

MPSC GK Study Material: Complete Notes for MPSC Exam [Free]

Download BYJU'S Exam Prep App

Daily, Monthly, Yearly Current Affairs Digest, Daily Editorial Analysis, Free PDF's & more, Join our Telegram Group Join Now