नीतिशास्त्र व नैतिकता मधील फरक, Difference between Ethics & Morality in Marathi

नीतिशास्त्र व नैतिकता मधील फरक (Ethics & Morality Difference)

‘एथिक्स (Ethics)’ हा शब्द प्राचीन ग्रीक शब्द ‘इथोस (ethos)’ वरून आला आहे जो एखाद्या व्यक्तीच्या किंवा समूहाच्या चारित्र्याला सूचित करतो. हे एक पद्धतशीर विज्ञान आहे, ज्यामध्ये चांगले आणि वाईट तसेच योग्य आणि अयोग्य अशा विविध संकल्पना समाविष्ट आहेत. हा घटक MPSC Exam आणि इत्यादी परीक्षांसाठी उपयुक्त आहे. 

Ethics and Morals

काहींनी तर नीतिशास्त्राची (ethics) व्याख्या अशीही केली आहे की, जे नैतिक कर्तव्य (moral obligation) आणि कर्तव्याशी निगडित आहे अशा एखाद्या गोष्टीशी संबंधित आहे, तर काहींनी त्याचे वर्णन एकाच व्यक्तीवर किंवा लोकांच्या समूहावर नियंत्रण ठेवणार् या वर्तणुकीची तत्त्वे (principles of conduct governing) म्हणून केले आहे.

• नीतिशास्त्राची व्याप्ती आपल्या समाजात अस्तित्वात असलेल्या सर्व मानवी नातेसंबंधांवर पसरते.
• सर्वात महत्त्वाचे म्हणजे आचाराचे नैतिक तत्त्वज्ञान आचाराच्या योग्य आणि अयोग्य संकल्पनांचे समर्थन करते, व्यवस्था करते आणि शिफारस करते (defends, systemizes & recommends right and wrong concepts of conduct). जे योग्य आहे आणि काय चूक आहे हे ठरवण्यासाठी जेव्हा आपण ethics and morals या संकल्पनेचा आलटून पालटून वापर करतो, तेव्हाची उदाहरणेही दुर्मिळ नसतात.
• तथापि या दोन संकल्पनांमध्ये फरकाचा एक महत्त्वाचा मुद्दा अस्तित्वात आहे. आज आपण वास्तव जीवनातील उदाहरणांचा आढावा घेऊन ethics and morals तुलनात्मक विश्लेषण करणार आहोत, जेणेकरून तुम्हाला त्याविषयी स्पष्ट कल्पना सुचेल.

Difference between Ethics & Morality: MPSC Notes

सर्वसाधारणपणे नीतिशास्त्र आणि नैतिकता या संज्ञा आलटून पालटून वापरल्या जातात, जरी काही भिन्न समुदाय (उदाहरणार्थ शैक्षणिक, कायदेशीर किंवा धार्मिक) अधूनमधून फरक करतात. Ethics and Morality यांतील प्रमुख फरक असा आहे :

Ethics (नीतिशास्त्र)	Morality (नैतिकता)
इथिक्स हा शब्द ग्रीक शब्द इथॉसपासून आला आहे. ethos चा अर्थ एक character आहे.	Morals हा शब्द Mos या लॅटिन शब्दापासून आला आहे. Mos चा अर्थ प्रथा आहे.
कायदेशीर मार्गदर्शक तत्त्वे आणि व्यावसायिक नियम नैतिकता नियंत्रित करतात. Ethics ची स्वीकारार्हता एका विशिष्ट जागेत आणि कालमर्यादेत मर्यादित असते.	जेव्हा नैतिकतेच्या स्वीकारार्हतेचा विचार केला जातो तेव्हा ते संस्कृतीने घालून दिलेल्या नियमांच्या पलीकडे जाते.
नैतिकता इतरांच्या प्रिझमवर अवलंबून असते.	नैतिकतेकडे व्यक्तीच्या दृष्टीकोनातून पाहिले जाते.
जर संदर्भ (contexts) भिन्न असतील तर ethics भिन्न असू शकते, म्हणून नैतिकतेमध्ये काही प्रमाणात लवचिकता (degree of flexibility)असते.	नैतिकतेतील बदल एखाद्या व्यक्तीच्या विश्वासातील बदलावर अवलंबून असतो.
ethics चे पालन केले जाते कारण, समाजाने ठरवले आहे की ही कृती योग्य (right course of action) आहे.	नैतिकतेचे पालन केले जाते कारण एखाद्या व्यक्तीचा असा विश्वास असतो की ती योग्य कृती आहे.
नीतिशास्त्र तत्त्वांचे (ethical principles) पालन करणार्‍या व्यक्तीकडे मजबूत नैतिक मूल्ये (strong moral values) असणे आवश्यक नाही, खरेतर, त्याच्याकडे नैतिक मूल्ये नसण्याचीही शक्यता आहे.	नैतिक मूल्ये टिकवून ठेवण्यासाठी नैतिक व्यक्तीकडून नैतिकतेचे उल्लंघन केल्याची परिस्थिती असू शकते.
Ethics ही सहसा कायदा, औषध किंवा व्यवसाय या क्षेत्राशी संबंधित असते. नीतिशास्त्राला धार्मिक अर्थ नाही.	नैतिकतेला धार्मिक अर्थ आहे.

नीतिशास्त्र आणि नीतिमत्ता यांच्यातील संघर्ष (Conflict Between Ethics and Morals)

• उदाहरणार्थ, बचाव पक्षाच्या वकिलाचे काम, नीतिशास्त्र आणि नीतिमत्ता या दोन संकल्पनांमध्ये सतत संघर्षातून जात असते, कारण त्याची नैतिकता (morals) त्याला सर्व मारेकऱ्यांना शिक्षा करण्याची सूचना देते आणि त्याच्या नीतिशास्त्रमुळे (ethics) त्याला आपल्या क्लायंटचे रक्षण करणे आवश्यक असते.
• वकिलाला त्याच्या क्लायंटच्या दुर्भावनापूर्ण हेतूंबद्दल पूर्णपणे माहिती असतानाही ही व्यावसायिक वचनबद्धता (professional commitment) तेथे असणे आवश्यक आहे.
• वैद्यकीय व्यवसायात नीतिशास्त्र आणि नीतिमत्ता यांमधील संघर्ष मोठ्या प्रमाणावर प्रचलित आहेत. जगभरात बेकायदेशीर मानले जात असले तरी रुग्ण इच्छामरणाची विनंती करतात. वैद्यकीय व्यावसायिक अन्यथा कार्य करण्यासाठी नीतिशास्त्र मानकांद्वारे (ethical standards) अक्षम होतात.
• तथापि, त्याच्या स्वत: च्या नैतिकतेमुळे (morality) त्याला स्वत: च्या दीर्घायुष्याचा निर्णय घेण्याच्या आपल्या रुग्णाच्या स्वातंत्र्याची पूर्तता करण्यास प्रवृत्त केले जाऊ शकते आणि अशा प्रकारे आणखी एक पेच निर्माण होऊ शकतो.

नीतिशास्त्र आणि नीतिमत्ता उदाहरणे (Ethics and Morals Case Study)

• जवळचा ओळखीचा व्यक्ती एखाद्या व्यक्तीची मुलाखत घेतो आणि त्याच्या कौशल्याचा अंदाज न घेता त्याची निवड करतो. निवड प्रक्रिया निःपक्षपाती आणि पारदर्शक असणे आवश्यक असल्याने अनैतिक कृत्याचे हे उदाहरण आहे.
• राहुल, एक शक्तिशाली राजकारणी मुलगा एक भयंकर गुन्हा करतो आणि तुरूंगातून सुटण्यासाठी आपल्या पदाचा वापर करतो हे एका अनैतिक कृत्याचे उदाहरण आहे कारण राजकारणी एखाद्या गुन्हेगाराचे रक्षण करण्याचा प्रयत्न करीत आहे.
• एक भ्रष्ट दुकानदार अशिक्षित गावकऱ्यांना कालबाह्य झालेली औषधे विकतो, जे immoral and unethical कृत्य आहे, कारण तो एकाच वेळी आपला ग्राहक आणि व्यवसाय या दोघांचीही फसवणूक करीत आहे.

Ethics and Morals MPSC Notes: Download PDF

खाली दिलेल्या लिंक वर क्लिक करून तुम्ही नीतिशास्त्र व नैतिकता या मधील फरक बाबत ची पीडीएफ डाऊनलोड करू शकतात:

नीतिशास्त्र व नैतिकता मधील फरक: Download PDF