रिटचे प्रकार, कलम 32, हेबियस कॉर्पस, Types of Writs

रिटचे प्रकार

भारताचे सर्वोच्च न्यायालय हे नागरिकांच्या मूलभूत हक्कांचे रक्षक आहे. त्यासाठी त्याच्याकडे मूळ आणि व्यापक शक्ती आहे. नागरिकांच्या मूलभूत अधिकारांची अंमलबजावणी करण्यासाठी हे पाच प्रकारचे रिट जारी करते. हा घटक MPSC राज्यसेवा, MPSC संयुक्त , MPSC गट क आणि इत्यादी परीक्षांसाठी उपयुक्त आहे. 

रिट चे पाच प्रकार आहेत:

1. बंदी प्रत्यक्षीकरण (Habeas Corpus)
2. परमादेश रिट (Mandamus)
3. प्रतिषेध रिट (Prohibition)
4. उत्प्रेषण लेख (Writ of Certaiorari)
5. अधिकार पृच्छा (Quo Warranto)

बंदी प्रत्यक्षीकरण (Habeas Corpus)

• 'हेबियस कॉर्पस' या शब्दाचा लॅटिन अर्थ 'शरीर असणे' असा आहे. 
• बेकायदेशीर अटकेविरूद्ध वैयक्तिक स्वातंत्र्याच्या मूलभूत अधिकाराची अंमलबजावणी करण्यासाठी या रिटचा वापर केला जातो. 
• हेबियस कॉर्पसद्वारे, सर्वोच्च न्यायालय/उच्च न्यायालय एका व्यक्तीला ज्याने दुसर्‍या व्यक्तीला अटक केली आहे, त्याला देह न्यायालयासमोर आणण्याचे आदेश देते.

भारतातील हेबियस कॉर्पस बद्दल तथ्य:

• सर्वोच्च न्यायालय किंवा उच्च न्यायालय खाजगी आणि सार्वजनिक दोन्ही प्राधिकरणांविरुद्ध हे रिट जारी करू शकते.

खालील प्रकरणांमध्ये हेबियस कॉर्पस जारी केला जाऊ शकत नाही:

1. जेव्हा ताब्यात घेणे कायदेशीर असते
2. जेव्हा कार्यवाही विधिमंडळ किंवा न्यायालयाच्या अवमानासाठी असते
3. अटक सक्षम न्यायालयाद्वारे केली जाते
4. अटक करणे न्यायालयाच्या अधिकार क्षेत्राबाहेर आहे.

परमादेश रिट (Mandamus)

• या रिटचा शाब्दिक अर्थ ‘आम्ही आदेश देतो.’ या रिटचा उपयोग ज्या सरकारी अधिकाऱ्याने आपले कर्तव्य पार पाडण्यात कसूर केली आहे किंवा आपले कर्तव्य करण्यास नकार दिला आहे, त्याला त्याचे काम पुन्हा सुरू करण्याचा आदेश देण्यासाठी न्यायालय वापरते. 
• सार्वजनिक अधिकार्‍यांच्या व्यतिरिक्त, त्याच उद्देशासाठी कोणत्याही सार्वजनिक संस्था, कॉर्पोरेशन, कनिष्ठ न्यायालय, न्यायाधिकरण किंवा सरकार यांच्याविरुद्ध मँडमस जारी केला जाऊ शकतो.

भारतातील परमादेश रिट बद्दल तथ्य:

• हेबियस कॉर्पसच्या विपरीत, मँडमस एखाद्या खाजगी व्यक्तीविरुद्ध जारी केला जाऊ शकत नाही

खालील प्रकरणांमध्ये Mandamus जारी केला जाऊ शकत नाही:

1. वैधानिक शक्ती नसलेल्या विभागीय सूचनांची अंमलबजावणी करणे
2. कामाचा प्रकार विवेकाधीन आणि अनिवार्य नसताना एखाद्याला काम करण्याचा आदेश देणे
3. कराराच्या बंधनाची अंमलबजावणी करणे
4. भारतीय राष्ट्रपती किंवा राज्यपालांविरुद्ध मँडमस जारी केला जाऊ शकत नाही
5. न्यायिक क्षमतेत काम करणाऱ्या उच्च न्यायालयाच्या मुख्य न्यायाधीशाविरुद्ध

रिटचे प्रकार: Download PDF

या घटकाविषयी अधिक माहिती जाणून घेण्यासाठी खाली दिलेली पीडीएफ डाउनलोड करावी:

रिटचे प्रकार, Download PDF मराठीमध्ये

Access the article in English: Article 32 and Writs

Candidates can check the relevant links given below for more comprehensive preparation for the upcoming MPSC Exam:

More From Us:

Maharashtra Static GK 

MPSC Current Affairs 2022: Download in Marathi & English

Important Government Schemes For MPSC 

NCERT Books for MPSC State Exam 2022

Maharashtra State Board Books PDF

MPSC GK Study Material: Complete Notes for MPSC Exam [Free]

Download BYJU'S Exam Prep App

Daily, Monthly, Yearly Current Affairs Digest, Daily Editorial Analysis, Free PDF's & more, Join our Telegram Group Join Now