Physiography of India in Marathi/ भारताचा प्राकृतिक भूगोल, Download PDF Notes, Study Material

By BYJU'S Exam Prep

Updated on: September 25th, 2023

भारत जगातील एकूण क्षेत्रफळाच्या 2.4% सह सातवा सर्वात मोठा देश आहे. भारतीय उपखंडात भारत, पाकिस्तान, नेपाळ, बांगलादेश आणि भूतान यांचा समावेश आहे, जो संपूर्ण उत्तर गोलार्धात आहे. भारताचा प्राकृतिक भूगोल अद्वितीय आहे आणि उपखंडातील विशिष्ट वैशिष्ट्यांच्या विकासासाठी जबाबदार आहे. आजच्या या लेखात आपण भारताचा प्राकृतिक भूगोल याविषयी माहिती घेणार आहोत. हा घटक एमपीएससी राज्यसेवा, एमपीएससी संयुक्त परीक्षा, महाराष्ट्र पोलीस भरती परीक्षा, महाराष्ट्र आरोग्य भरती परीक्षा आणि इत्यादी परीक्षांसाठी उपयुक्त आहे.

In this article, we are providing you with the most important notes for the physical geography of India.

MPSC राज्यसेवा कोर्सची मोफत चाचणी सुरू करण्यासाठी क्लिक करा !

Table of content

1. भारताचा प्राकृतिक भूगोल/Physiography of India
2. हिमालय/ Himalayas
3. हिमालय वर्गीकरण : भौगोलिक वैशिष्ट्ये/Himalayan Classification: Geographical Features
4. पूर्वेकडून पश्चिमेकडे हिमालयीन प्रदेश/Himalayan Regions from East to West

भारताचा प्राकृतिक भूगोल/Physiography of India

भारतीय मुख्य भूभाग 8 ° 4 ′ उत्तर आणि 37 ° 6 ′ उत्तर लांबी (अक्षांश) पर्यंत पसरलेला आहे. आणि रुंदीमध्ये 68 ° 7 ′ पूर्व आणि 97 ° 25 ′ पूर्व दरम्यान (रेखांश). यामुळे उत्तर-दक्षिण विस्तार 3214 किमी आणि पूर्व-पश्चिम विस्तार 2933 किमी आहे.

भारत हा भौतिक वैविध्य असलेला देश आहे. काही भागात उंच पर्वत शिखरे आहेत तर काहींमध्ये नद्यांनी बनलेली सपाट मैदाने आहेत. भौतिक वैशिष्ट्यांच्या आधारावर भारताला खालील सहा विभागांमध्ये विभागले जाऊ शकते:

India can be divided into following physical divisions.

उत्तरेकडील पर्वतीय प्रदेश
उत्तरेकडील मैदानी प्रदेश
भारतीय द्वीपकल्पीय पठारी प्रदेश
भारतीय किनारी मैदाने प्रदेश
भारतीय बेटे

हिमालय/ Himalayas

हिमालय हा एक तरुण पर्वत आहेत जो देशाच्या उत्तर सीमा बनवतो.
हिमालय दोन रेषांच्या आधारे विभागलेला आहे: एक रेखांशाचा विभाग आणि दुसरा पश्चिमेकडून पूर्वेकडे.
हिमालयात समांतर पर्वत रांगाच्या मालिकांचा समावेश आहे.
हिमालय एक कमान बनवतो, जे सुमारे 2400 किमी अंतर व्यापते आणि रुंदी पश्चिम मध्ये 400 किमी ते पूर्व मध्ये 150 किमी पर्यंत बदलते.
हिमालयातील सर्वोच्च शिखर: एव्हरेस्ट, नेपाळ (8848 मी); कांचनजंगा, भारत (8598 मी); मकालू, नेपाळ (8481 मी)

MPSC 2021 Special course for CSAT कोर्सची मोफत चाचणी सुरू करण्यासाठी क्लिक करा !

रेखांशाच्या मर्यादेच्या आधारावर, हिमालयात तीन समांतर कडा आहेत:

ग्रेटर हिमालय किंवा हिमाद्री
हिमाचंल किंवा लेसर हिमालय
बाह्य किंवा शिवालिक हिमालय

हिमालयात तीन समांतर कडा
ग्रेटर हिमालय किंवा हिमाद्री	ग्रेटर हिमालय ही सर्वात अखंड पर्वतरांगा आहे ज्यामध्ये सर्वात उंच शिखर आहेत ज्याची सरासरी उंची 6000 मीटर आहे. हिमालयातील या भागाचा मुख्य भाग असलेली सर्व प्रमुख हिमालयीन शिखरे ग्रॅनाइटने बनलेली आहेत. बारमाही बर्फाच्छादित, आणि अनेक हिमनद्या या श्रेणीतून उतरतात माउंट एव्हरेस्ट, कामेट, कांचनजंगा, नंगा परबत, अन्नपूर्णा या प्रमुख श्रेणींचा समावेश आहे.
हिमाचंल किंवा लेसर हिमालय	उंची 3,700 ते 4,500 मीटर दरम्यान बदलते आणि सरासरी रुंदी 50 किमी आहे पीर पंजाल श्रेणी सर्वात लांब आणि सर्वात महत्वाची श्रेणी आहे, तसेच धौला धार आणि महाभारत श्रेणी देखील प्रमुख आहेत काश्मीरची प्रसिद्ध खोरे आणि हिमाचल प्रदेशातील कांगडा आणि कुल्लू खोरे यांचा समावेश आहे (बहुतेक हिल स्टेशन या श्रेणीत आहेत)
बाह्य किंवा शिवालिक हिमालय	उंची 900 ते 1100 किमी दरम्यान बदलते आणि रुंदी 10 ते 50 किमी पर्यंत बदलते. हिमाचल आणि शिवालिकांच्या दरम्यान असलेल्या रेखांशाच्या दऱ्यानां ‘डुन’ म्हणतात. देहराडुन, कोटलीडुन आणि पाटलीडुन

हिमालय वर्गीकरण : भौगोलिक वैशिष्ट्ये/Himalayan Classification: Geographical Features

पर्वत रांगांचे संरेखन आणि इतर भौगोलिक वैशिष्ट्ये हिमालय खालीलप्रमाणे विभागली जाऊ शकतात.

The sub-divisions of Himalayas are as follow:

उत्तर-पश्चिम किंवा काश्मीर हिमालय
हिमाचल आणि उत्तराखंड हिमालय
दार्जिलिंग आणि सिक्कीम हिमालय
अरुणाचल हिमालय
पूर्वेकडील डोंगर आणि पर्वत

हिमालय वर्गीकरण : भौगोलिक वैशिष्ट्ये
उत्तर-पश्चिम किंवा काश्मीर हिमालय	महत्वाच्या श्रेणी: काराकोरम, लडाख, जास्कर आणि पीर पंजाल महत्वाचे हिमनदी: सियाचीन, बाल्टोरो, रेमो इ. महत्वाची खिंडी: झोजी ला, बारा लाचा ला, बनिहाल, रोहतांग इ. महत्वाची शिखरे: नंगा परबत, के २, इ. काश्मीर खोरे: ग्रेटर हिमालय आणि पीर पंजाल रेंज दरम्यान आहे. थंड वाळवंट: ग्रेटर हिमालय आणि काराकोरम रेंज दरम्यान. महत्वाची सरोवरे: डाळ आणि वुलर हे गोड्या पाण्यातील तलाव आहेत, तर पँगोंग त्सो आणि त्सो मोरीरी हे खारे पाण्याचे तलाव आहेत.
हिमाचल आणि उत्तराखंड हिमालय	महत्त्वपूर्ण श्रेणी: महान हिमालय, धौलाधार, शिवालिक, नागटिभा इ. महत्वाची नदी व्यवस्था: सिंधू आणि गंगा महत्वाची हिल स्टेशन: धर्मशाळा, मसूरी, शिमला, काओसनी इ., महत्वाची खिंडी: शिपकी ला, लिपु लेख, माना पास इ. महत्वाचे हिमनदी: गंगोत्री, यमुनोत्री, पिंडारी इ. महत्वाची शिखरे: नंदा देवी, धौलागिरी इ. हा प्रदेश पाच प्रयाग (नदी संगम) साठी ओळखला जातो. या प्रदेशात फुलांची व्हॅली देखील वसलेली आहे.
दार्जिलिंग आणि सिक्कीम हिमालय	हे पश्चिमेस नेपाळ हिमालय आणि पूर्वेला भूतान हिमालय यांच्यामध्ये आहे. हा वेगाने वाहणाऱ्या नद्या आणि उंच पर्वतशिखरांचा प्रदेश आहे. महत्वाची शिखरे: कांचनजंगा डुअर फॉर्मेशन्स या प्रदेशातील शिवालिकांची (अनुपस्थित) जागा घेतात ज्यामुळे चहाच्या बागांचा विकास वाढला. महत्वाचे हिमनदी: झेमू ग्लेशियर महत्वाची शिखरे: नाथू ला आणि जेलेप ला
अरुणाचल हिमालय	हे भूतान हिमालय आणि पूर्वेकडील दिफू खिंड दरम्यान आहे महत्वाची शिखरे: नामचा बरवा आणि कांग्तो महत्त्वाच्या नद्या: सुबन्स्री, दिहांग, दिबांग आणि लोहित महत्वाच्या श्रेणी: मिश्मी, अबोर, डफला, मिहीर इ. महत्वाची खिंडी: दिफू पास
पूर्व हिल्स आणि पर्वत	हे हिमालय पर्वत प्रणालीचा भाग आहेत जे उत्तर ते दक्षिण दिशेने त्यांचे सामान्य संरेखन आहेत. देशाच्या पूर्व सीमेवरील हिमालयाला पूर्वांचल म्हणतात. हे प्रामुख्याने वाळूचे खडे (गाळाचे खडक) बनलेले असतात. महत्वाच्या टेकड्या: पत्काई, नागा , मणिपूर, मिझो टेकड्या इ.

पूर्वेकडून पश्चिमेकडे हिमालयीन प्रदेश/Himalayan Regions from East to West

पूर्वेकडून पश्चिमेकडे हिमालयीन प्रदेश
पंजाब हिमालय	हा भाग सिंधू आणि सतलज दरम्यान आहे – 560 किमी पश्चिमेकडून पूर्वेकडे याला काश्मीर हिमालय आणि हिमाचल हिमालय असेही म्हणतात; अनुक्रमे. काराकोरम, लडाख, पीर पंजाल, झास्कर आणि धौला धार या विभागातील मुख्य श्रेणी आहेत.
कुमाऊं हिमालय	हा भाग सतलज आणि काली नद्यांच्या दरम्यान आहे – 320 किमी त्याच्या पश्चिम भागाला गढवाल हिमालय म्हणतात तर पूर्व भाग कुमाऊं हिमालय म्हणून ओळखला जातो पंजाब हिमालयाच्या तुलनेत सामान्य उंची जास्त आहे नंदा देवी, कामेत, त्रिसूल, बद्रीनाथ, केदामठ, गंगोत्री ही महत्त्वाची शिखरे आहेत. गंगा आणि यमुनासारख्या पवित्र नद्यांचे स्रोत कुमाऊं हिमालयात आहेत नैनीताल आणि भीमताल हे महत्त्वाचे तलाव आहेत
नेपाळ हिमालय	हा भाग काली आणि टिस्ता नद्यांच्या दरम्यान आहे – 800 किमी हा हिमालयातील सर्वात उंच भाग आहे आणि शाश्वत बर्फाच्या अनेक शिखरांनी मुकुट घातला आहे महत्त्वाच्या शिखरांमध्ये माउंट एव्हरेस्ट, कांचनजंगा, ल्होत्से, मकालू, धौला गिरी आणि अन्नपूर्णा यांचा समावेश आहे. काठमांडू हे या भागातील एक प्रसिद्ध खोरे आहे
आसाम हिमालय	हा भाग टिस्ता आणि दिहांग नद्यांच्या दरम्यान आहे – 750 किमी नेपाळ हिमालयाच्या उंचीपेक्षा खूप कमी उंची आहे दक्षिणेकडील उतार खूप उंच आहेत परंतु उत्तर उतार सौम्य आहेत नामचा बरवा, कुला कांगरी आणि चोमो लहरी ही या प्रदेशातील महत्त्वाची शिखरे आहेत

MPSC Combined Comprehensive कोर्सची मोफत चाचणी सुरू करण्यासाठी क्लिक करा !

भारताच्या प्राकृतिक भूगोल याविषयी अन्य माहिती आपण येणाऱ्या लेखात बघणार आहोत. आजचा लेख तुम्हाला कसा वाटला एक कमेंट बॉक्समध्ये नक्की कळवा.

या घटकाची पीडीएफ डाउनलोड करण्यासाठी, येथे क्लिक करा:

भारताचा प्राकृतिक भूगोल, Download PDF मराठीमध्ये

Socio-Religious Movement Notes	Indian States and Its Capitals
Important Days & Themes	Basic Concepts of Physics
Important Dams in India	Marathi Alankar

More From Us:

Physiography of India in Marathi/ भारताचा प्राकृतिक भूगोल, Download PDF Notes, Study Material

MPSC राज्यसेवा कोर्सची मोफत चाचणी सुरू करण्यासाठी क्लिक करा !

भारताचा प्राकृतिक भूगोल/Physiography of India

हिमालय/ Himalayas

MPSC 2021 Special course for CSAT कोर्सची मोफत चाचणी सुरू करण्यासाठी क्लिक करा !

हिमालय वर्गीकरण : भौगोलिक वैशिष्ट्ये/Himalayan Classification: Geographical Features

हिमालय वर्गीकरण : भौगोलिक वैशिष्ट्ये

पूर्वेकडून पश्चिमेकडे हिमालयीन प्रदेश/Himalayan Regions from East to West

MPSC Combined Comprehensive कोर्सची मोफत चाचणी सुरू करण्यासाठी क्लिक करा !

भारताचा प्राकृतिक भूगोल, Download PDF मराठीमध्ये

MPSC Current Affairs 2021: Download in Marathi & English

MPSC GK Study Material: Complete Notes for MPSC Exam [Free]

NCERT Books for MPSC State Exam 2021

Maharashtra Police Bharti 2021 Exam: Complete Study Material/संपूर्ण अभ्यास साहित्य

Recent Posts