एमपीएससी भौतिकशात्रातील काही मूलभूत संज्ञा 2021- Basic Terminologies of Physics for MPSC in Marathi

भौतिकशास्त्रातील काही मूलभूत संज्ञा

भौतिकशास्त्र विषयावर एमपीएससी आयोगाने प्रत्येक परीक्षेत प्रश्न विचारलेच आहेत. आपण आज भौतिकशास्त्रातील काही मूलभूत संज्ञा बघणार आहोत.  भौतिकशास्त्राचा पाया पक्का करण्यासाठी आपल्याला या संज्ञा माहिती असणे आवश्यक आहे तेच आता आपण पुढे बघू या.

अंतर (Distance) & विस्थापन (Displacement):

• अंतर म्हणजे आरंभ बिंदू व अंतिम बिंदू या मधील मार्ग क्रम असतो.
• अंतर ही Scalar quantity आहे.
• आरंभ बिंदू व अंतिम बिंदू यांच्यातील कमीत कमी अंतर म्हणजे विस्थापन होय. म्हणजेच विस्थापन = चाल + दिशा.
• विस्थापन ही Vector quantity आहे.
• विस्थापन कधीही अंतरापेक्षा कमी किंवा Same असते.
• SI: m & CGS: cm

वेग (Velocity):

• एखाद्या वस्तूने ठराविक कालावधीत विशिष्ट दिशेने कापलेल्या अंतरास वेग (Velocity) म्हणतात.
• वेग = विस्थापन / वेळ
• SI: m/s & CGS: cm/s

त्वरण (Acceleration):

• ठराविक कालावधी मध्ये वेगामध्ये होणाऱ्या बदलाला त्वरण असे म्हणतात.
• त्वरण = v-u/t = वेग बदल / काळ = अंतिम वेग – आरंभ वेग /एकूण कालावधी
• SI:metre per second per second (m/s²)
• वेग कमी होत असेल, तर Negative त्वरण असते. वेग वाढत असेल, तर Positive त्वरण असते.

गती विषयक अन्य सूत्रे

• वेग - काळ संबंध

• Displacement - काळ (time) संबंध

• Displacement - वेग संबंध

जडत्व (Inertia):

एखाद्या वस्तूच्या स्थिर किंवा गतीमान अवस्थेच्या बदलाला विरोध करण्याच्या बदलाला विरोध करण्याच्या अवस्थेला Inertia म्हणतात.

विराम अवस्थेतील जडत्व (Inertia at rest):

वस्तूच्या ज्या गुणधर्मामुळे त्याच्या विराम अवस्थेत बदल करताना विरोध घेत असेल, तर त्याला विराम अवस्थेतील जडत्व म्हणतात.

उदा.

1. बस अचानक सुरु होते तेव्हा प्रवासी मागच्या दिशेने पडतो .
2. फांदी हलवल्यानंतर झाडावरून फळ खाली पडले.
3. सतरंजी झटकव्यानंतर धूळीचे कण विराम अवस्थित राहतात, त्यामुळे सतरंजी स्वछ होते

गतीचे जडत्व (Inertia due to Motion):

वस्तूच्या गतीमान अवस्थेला विराम अवस्थेत आणताना जी विरोध होतो, त्याला गतीचे जठत्व म्हणतात.

उदा.

1. पंख्याचे बटण बंद केले तरी तो फिरत असतो. (काही काळ)
2. चालत्या बसमधून उतरणारा प्रवासी पुढच्या दिशेने पडतो
3. बस अचानक थांबल्यावर प्रवासी पुढच्या दिशेला झुकला जातो. 

दिशेचे जडत्व (Inertia due to Direction):

वस्तूच्या ज्या गुणधर्मामुळे त्याच्या गतीची दिशा बदलण्यास विरोध होतो, त्याला दिशेचे जडत्व म्हणतात.

उदा-

1. वाहन गतिमान असताना कशाला लागलेला चिखल वरच्या बाजूला उडतो.
2. चाकूला धार करतांना धार लावण्याच्या चाकांच्या स्पर्शरेषेवरून ठिणग्या उडताना दिसतात
3.  Newton चे गती विषयक नियम

पहिला नियम - जडत्वाचा नियम (the law of inertia):

• जेवा मुखादया वस्तूवर कोणताही बाह्य बल क्रिया करत नसेल, तेव्हा विराम अवस्थेतील वस्तु विराम अवस्थेत राहते, तर गतिमान अवस्थेतील वस्तू गतीमान अवस्थेत राहते, त्यालाच जड़त्वाचा नियम म्हणतात.

दूसरा नियम - the law of force

• क्रिया बळ व प्रतिक्रिया बळ समान असतात, परंतु त्यांची दिशा परस्पर विरुद्ध असते.

उदा.

1. बैट ने चेंडू मारणे.
2. अग्नी बाणाचे उड्डाण.

तिसरा नियम - Action & Reaction:

• जेव्हाही एखादी वस्तू दुसऱ्या वस्तूवर शक्ती टाकते, तेव्हा दुसरी वस्तू पहिल्यावर समान आणि विरुद्ध शक्ती लावते.
• संवेग परिवर्तनाचा दर प्रयुक्त बलाशी समानुपाती असतो. तसेच संवेगाचे परिवर्तन बलाच्या दिशेने होते.

उदा.

1. क्रिकेटच्या खेळामध्ये खेळाडू झेल घेतांना हात मागे घेतो.

कारण त्याचा हात आणि चेंडूची गती - त्यांचा कालावधी वाढला म्हणून. त्यामुळे चेंदूचा संवेग कमी होतो व हातावर आघात कमी होतो.

1. उंच उडी मारण्याच्या मैदानात खेळाडू वाळूच्या जाड थरावर पडेल अशी व्यवस्था केलेली असते.

या घटकाची PDF Download करण्यासाठी, येथे क्लिक करा: 

भौतिकशास्त्रातील काही मूलभूत संज्ञा, Download PDF मराठीमध्ये 

To access in English, click here:

Basic Terminologies of Physics 

More From Us:

MPSC Current Affairs 2021: Download in Marathi & English

MPSC GK Study Material: Complete Notes for MPSC Exam [Free]

NCERT Books for MPSC State Exam 2021

Maharashtra Police Bharti 2021 Exam: Complete Study Material/संपूर्ण अभ्यास साहित्य  

Daily, Monthly, Yearly Current Affairs Digest, Daily Editorial Analysis, Free PDF's & more, Join our Telegram Group Join Now