CTET -2 (Science & Math) Mini Mock Test 2023 : 87

जब तक साथ एक भी दम हो, हो अवशिष्ट एक भी धड़कन।

रखो आत्म-गौरव से ऊँची, पलकें, ऊँचा सिर, ऊँचा मन ॥

एक बूंद भी रक्त शेष हो, जब तक मन में हे शत्रुजय !

दीन वचन मुख से न उचारो, मानो नहीं मृत्यु का भी भय ॥

निर्भय स्वागत करो मृत्यु का, मृत्यु एक है विश्राम-स्थल।

जीव जहाँ से फिर चलता है, धारण कर नव जीवन-संबल ॥

मृत्यु एक सरिता है, जिसमें, श्रम से कातर जीव नहाकर ।।

फिर नूतन धारण करता है, काया-रूपी वस्त्र बहाकर ॥

जब तक साथ एक भी दम हो, हो अवशिष्ट एक भी धड़कन।

रखो आत्म-गौरव से ऊँची, पलकें, ऊँचा सिर, ऊँचा मन ॥

एक बूंद भी रक्त शेष हो, जब तक मन में हे शत्रुजय !

दीन वचन मुख से न उचारो, मानो नहीं मृत्यु का भी भय ॥

निर्भय स्वागत करो मृत्यु का, मृत्यु एक है विश्राम-स्थल।

जीव जहाँ से फिर चलता है, धारण कर नव जीवन-संबल ॥

मृत्यु एक सरिता है, जिसमें, श्रम से कातर जीव नहाकर ।।

फिर नूतन धारण करता है, काया-रूपी वस्त्र बहाकर ॥

एकः बालकः समुद्रतीरे तिष्ठन् आसीत्। तदा सहसा एकः जलतरङ्गः आगत्य तस्य बालकस्य एकां पादुकां नीत्वा गतवान्। तदा सः बालकः दुःखितः सन् रोदनं कृत्वा सिकतासु तस्य अङ्गुल्या लिखितवान् समुद्रः चोरः भवति। अन्यत्र च केचन धीवराः समुद्रजलात् मीनान् गृहीत्वा ते अपि सिकतासु लिखन्ति समुद्रः अस्माकं पालनहारः वर्तते।

पुनश्च एकः बालकः समुद्रजले निमज्ज्य तस्य मृत्युः अभवत्। तस्य बालकस्य माता तदा सिकतासु लिखति समुद्रः घातकः अस्ति। पुनश्च एकः निर्धनः वृद्धः समुद्रतीरे अटनसमये एकां बहुमूल्यां मणिं प्राप्य सः अपि सिकतासु लिखति समुद्रः दानी अस्ति। तदनन्तरं पुनः एकवारं एकः विशालः जलतरङ्गः आगत्य तेषां सर्वेषां लेखान् मार्जयित्वा गतवान्। जनाः समुद्रस्य विषये किमपि वा कथयन्तु परन्तु समुद्रः तु स्वस्य विवेकानुसारं कार्यं करोति। कदाचित् प्रलयं करोति कदाचिच्च पूर्णरूपेण शान्तः भवति। अतः समुद्रः इव भवितुम् इच्छति चेत् कस्यापि वार्तां न शृणुयात्। किमपि महत् कार्यं साधयितुम् इच्छति चेत् स्वविवेकैः कुर्यात्। अतीतस्य चिन्ता न करणीया। जयः-पराजयः, नाशः- प्राप्तिः, सुखं-दुःखम् इत्यादिभ्यः मनः विचलितं न भवेत्। मनुष्यस्य जीवने यदि केवलं सुखं शान्तिः च अभविष्यतां तर्हि कोऽपि मनुष्यः जन्म प्राप्य न अरोदिष्यत् अपिच स्वयं मृत्वा अन्यान् न अरोदयिष्यत् ।

सम्प्रति शिक्षासंस्थासु प्रचलितस्य संस्कृतशिक्षणविधेः अयं परिणामः दृश्यते यत् बहूनि वर्षाणि संस्कृतम् अधीत्य अपि संस्कृतच्छात्राः संस्कृतभाषया एव स्वविचारान् प्रकटयितुम् असमर्थाः । लेखने अपि तेषां नैपुण्यं न दृश्यते । कारणं किम् ? स्पष्टमेव यत् प्रचलितविधिषु संस्कृतं संस्कृतेन न पाठ्यते । अपितु अन्यभाषया । 'संस्कृतपाठ्यपुस्तकगतपाठानाम् अनुवादः' एव संस्कृतशिक्षणस्य उद्देशः इति स्वीकृतः । छात्राः संस्कृतेन सम्भाषणस्य संस्कृतश्रवणस्य वा अवसरान् एव न प्राप्नुवन्ति । कुत्र तदा संस्कृतशिक्षणम् ? स्पष्टमेव यत् इदं संस्कृतशिक्षणम् न । महान् चिन्तायाः विषयः एषः । 'संस्कृतपाठनविधौ एषः दोषः दूरीकरणीयः एव' इति अस्माकम् एकं महत्त्वपूर्ण कर्तव्यम् ।